Công nhận trồng rau thủy canh là organic gây nhiều tranh cãi 

Sản phẩm organic (hữu cơ) có lẽ đã trở nên quá quen thuộc với những người tiêu dùng Việt Nam ở thành thị. Với cách hiểu đơn giản của người tiêu dùng thì rau củ quả organic là sản phẩm nông nghiệp sạch do không sử dụng thuốc trừ sâu. Nhưng với người nông dân thì khái niệm này đối với họ phức tạp hơn nhiều. Để có giấy chứng nhận organic của nhà phân phối uy tín thì sản phẩm phải đạt nhiều yêu cầu về chất lượng cũng như quy trình sản xuất.

Tranh cãi nổ ra vào cuối năm 2017, khi rau thủy canh chính thức được công nhận là sản phẩm organic. Những trang trại hữu cơ gia đình tại châu Âu và Mỹ cho rằng điều này là không công bằng đối với họ khi đối thủ - những tập đoàn thực phẩm lớn sở hữu những nhà kính thủy canh hydroponic với diện tích hàng ngàn hectar và công nghệ AI, robot tự động hóa gần như 100%. Vậy công nhận trồng rau thủy canh là organic liệu có hợp lý không?

Quy định rau thủy canh là organic gây tranh cãi

Thủy canh ngày nay được nhận nhiều ưu ái từ xã hội. Ngoài gắn liền với khái niệm nông nghiệp 4.0 tự động hóa cho ra năng suất cao, rất nhiều yếu tố tích cực khác như tiết kiệm diện tích đất trồng, nước tưới, năng lượng và quan trọng nhất là rất ít sử dụng thuốc trừ sâu vì canh tác trong môi trường kín. Thuốc trừ sâu từ lâu bị coi là ông kẹ trong mắt người tiêu dùng, tâm lý khởi nguồn từ sự phản đối của các nhà môi trường học trên truyền thông. Vì thế một nông sản ít can thiệp bởi thuốc trừ sâu hay thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) sẽ được coi là sạch. Cách hiểu người tiêu dùng đơn giản – sạch nghĩa là organic rồi. Nhưng khái niệm organic không chỉ dừng lại ở việc hạn chế dùng thuốc BVTV mà còn liên quan đến cách bạn sử dụng nguồn tài nguyên quan trọng khác đó là đất và phụ phẩm trong sản xuất.

Mâu thuẫn nổ ra khi tổ chức The Cornucopia Institute phản đối quy định cho phép chứng nhận nông sản thủy canh là organic. Các công ty nông nghiêp khổng lồ như Driscoll’s, Wholesum Harvest hay Cufone sở hữu nhiều trang trại thủy canh tại châu Âu và Bắc Mỹ được hưởng lợi nhiều nhất từ quy định này. Giá của rau trồng thủy canh sẽ có thể tăng lên nhưng không, các công ty vẫn giữ nguyên mức giá cũ khiến các trang trại organic quy mô gia đình vật lộn cạnh tranh với tâm lý vừa muốn “rẻ” vừa muốn “sạch” của người tiêu dùng.

Organic có bị hiểu lầm?

Organic theo cách chúng ta gọi là hữu cơ và canh tác hữu cơ vốn có ý nghĩa rất lớn cho môi trường, cải tạo hệ sinh thái và quan trọng nhất tích tụ cacbon trong đất ngăn phát thải nhà kính. Nhiều nhà môi trường học đã cố gắng thuyết phục các trang trại gia đình chuyển sang canh tác hữu cơ thay cho canh tác hóa học lạm dụng thuốc trừ sâu, phân bón vô cơ và các chất diệt cỏ khiến đất đai thoái hóa, bạc mầu và gây ô nhiễm trầm trọng. Nhưng để chuyển đổi từ hóa học sang hữu cơ, nhiều nông dân đã hy sinh lợi ích trong ngắn hạn và cả dài hạn.

• Sản lượng của canh tác hữu cơ không thể bằng hóa học, nên nông dân bắt buộc phải tăng giá nông sản.
• Đất trồng canh tác hóa học muốn chuyển đổi sang hữu cơ phải tốn thêm ít nhất 2 năm hoặc lâu hơn để cải tạo do thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ và phân bón vô cơ đã làm nhiễm độc đất và giết chết hệ sinh thái.
• Nông dân canh tác hữu cơ sau khi đã đạt thành tựu nhất định thường sẽ chuyển sang mô hình Forest Farming (rừng nông nghiệp) vì hệ sinh thái đã phục hồi hoàn toàn. Họ có thể tiếp tục khai thác từ “rừng” nhưng sẽ không thể theo đuổi lợi ích thương mại được. Nông dân hữu cơ sẽ tiếp tục cải tạo ở vùng đất mới.
• Nông nghiệp hữu cơ sẽ phục vụ địa phương thay vì tìm đến một thị trường rộng lớn.

Cốt lõi của vấn đề

"Nếu bạn nghĩ thực phẩm organic chỉ là thực phẩm “sạch” phục vụ bạn, bạn đã nợ những người nông dân organic một lời xin lỗi"

Về cốt lõi, thực phẩm hữu cơ coi trọng sự hòa hợp giữa nông nghiệp và hệ sinh thái, tái tạo dinh dưỡng trong đất bằng các phương pháp luân canh và xen canh phức tạp, tạo điều kiện thụ phấn cho côn trùng và kiểm soát sâu hại. Mặt khác, thủy canh cách ly hoàn toàn với môi trường bên ngoài, không đem lại gì nhiều cho môi trường sống ngoài việc tiết kiệm nước hơn và dùng ít thuốc BVTV. Thủy canh hiển nhiên không đóng góp cải thiện môi trường đất vì vốn dĩ cách trồng này không dùng đất. Vì vậy chỉ có thể nói mục tiêu của thủy canh chỉ là sản xuất thực phẩm sạch cho người tiêu dùng mà thôi.

Áp dụng tiêu chí chứng nhận organic cho hai trường phái canh tác nông nghiệp với mục đích không giống nhau đã gây nên tranh cãi. Những người nông dân organic đích thực mất hàng năm trời cải tạo đất, theo đuổi những nguyên tắc và giá trị cốt lõi của việc bảo tồn tự nhiên tự dưng trở thành vô nghĩa khi những tập đoàn lớn chỉ cần xây những cái “lồng” có thể cắt giảm chi phí để cho ra những sản phẩm cũng “organic” nhưng không đem lại lợi ích thiết thực cho môi trường.