Cách nhận biết cây bị bệnh thối rễ - phòng ngừa & xử lý

Cây trên cạn bị ngập úng lâu sẽ chết vì thối rễ đó là điều ai cũng biết, thế nhưng người ta chỉ dễ dàng biết trước được nguy cơ từ những trận mưa lớn, cơn bão hay những đợt xả nước bất đắc dĩ từ công trình thủy điện. Thối rễ có thể gây thiệt hại nặng nề cho nông dân và chủ khu vườn. Nguyên nhân có thể là do quy trình tưới cây có vấn đề.

Cây bị úng vẫn có thể sống xót nếu bộ rễ có khả năng chịu được úng ngập ở mức độ nhất định. Thường những cây ưa điều kiện sinh trưởng ở vùng cao sẽ có khả năng chịu úng kém hơn so với cây ở vùng đồng bằng và ven biển. Tuy nhiện khi nói về tình trạng úng ngập thì nguy hiểm nhất vẫn là úng cục bộ, rất khó để phát hiện.

Tình trạng úng cục bộ sẽ khiến đất ngậm nước trong thời gian dài tạo điều kiện cho nấm và virut tấn công bộ rễ. Bệnh thối rễ lây lan khá nhanh, nếu không hành động kịp thời thì sớm cây sẽ chết.

Phòng ngừa là cách tốt nhất để làm và bệnh chỉ có thể chữa khỏi nếu phát hiện sớm. Smart Garden sẽ giúp bạn nhận biết bệnh thối rễ, nguyên nhân, cách xử lý và quan trọng nhất, cách ngăn chặn điều đó xảy ra.

Bệnh thối rễ là gì?

Bệnh thối rễ xảy ra khi cây của bạn bị tấn công bởi các chủng vi sinh vật, virut, nấm và vi khuẩn hoại mục. Một vài cái tên gọi hàn lâm của chúng là Fusarium, Pythium, Phytophthora và Rhizoctonia. Bệnh làm rễ tổn thương và biến đổi thành màu nâu và đen khiến cây không thể vận chuyển được chất dinh dưỡng lên các bộ phận. Tính lây lan nhanh khiến khả năng làm cây chết rất lớn, thường thì chúng ta sẽ không kịp đối phó với bệnh.

Cây trồng chậu dễ bị thối rễ nhất so với trồng trên cạn. Môi trường đất trồng nhân tạo không cân bằng các yếu tố như đất tự nhiên. Bạn phải thật chắc chắn rằng gieo hạt ươm cây trong chậu phải đạt những điều kiện tốt nhất.

Nguyên nhân gây thối rễ

Bệnh thối rễ nguyên nhân sâu xa là do độ ẩm. Đất ngậm quá nhiều nước trong thời gian dài là tiến trình để các mầm bệnh phát triển. Sau đây là những nhân tố chủ quan:

Tưới thừa nước

Đây là nguyên nhân rất nhiều người phạm phải: Tưới thừa nước cho cây vượt giới hạn khả năng chịu đựng là bước đầu gây thối rễ. Tưới nhiều sẽ làm rễ bị ngộp và giảm oxi trong đất, tạo điều kiện cho mầm bệnh phát triển.

Đất thẩm thấu kém

Đất có tỉ lệ sét cao sẽ giữ nước lâu hơn vì thế độ thẩm thấu sẽ kém hơn. Nếu trồng chậu mà tỉ lệ sét quá cao thì hãy cẩn thận vì nước sẽ lưu lại trong đất rất lâu. Đất ngoài vườn luôn được các sinh vật như giun, côn trùng biến đổi liên tục tạo nên các rãnh chằng chịt. Vì thế nước dễ dàng thẩm thấu và không lưu lại quá lâu trong đất. Tỉ lệ đất trồng trong chậu hợp lý là 40% sét, 40% cát và 20% mùn.

Lỗ thoát nước bị tắc

Chậu cây cần lỗ thoát bên dưới để nước tưới thừa có thể thoát ra ngoài. Đôi lúc chậu cây có nhiều lỗ thoát sẽ đảm bảo hơn chậu chỉ có một lỗ thoát vì khả năng lỗ thoát duy nhất đó sẽ bị tắc.

Chậu cây quá to

Bạn có thể nghĩ rằng sẽ tốt khi cây có không gian lớn để phát triển và không cần phải thay chậu nhiều lần. Tuy nhiên quá nhiều đất trong chậu sẽ khiến khả năng hình thành những không gian tù mà nước không thể thoát ra được. Điều này sẽ khiến nấm mốc và vi khuẩn có điều kiện ủ bệnh tại những điểm chết này.

Chất liệu của chậu cây

Chậu nhựa, chậu đất nung và chậu kim loại sẽ có khả năng giữ nước khác nhau. Chậu đất nung tuy kín nhưng nước vẫn thẩm thấu vào thành chậu và bốc hơi ra bên ngoài. Với cùng một lượng nước tưới cho chậu nung, chậu nhựa và chậu hợp kim sẽ giam nước lâu hơn và độ ẩm đất cũng cao hơn rất nhiều. Ý chúng tôi không phải là sử dụng chậu nhựa hay hợp kim là tệ, hãy điều chỉnh cách tưới cho phù hợp với những loại chậu khác nhau để tránh mắc sai lầm.

Nhiệt độ thấp

Thói quen tưới đều đặn theo chu kì có thể thành mối họa nếu nhiệt độ xuống thấp. Nên nhớ rằng cây cần ít nước khi nhiệt độ xuống thấp và nhiều nước hơn khi nhiệt độ cao. Giữ nguyên tần xuất tưới hoặc lượng nước tưới có thể là một sai lầm ngay cả khi bạn đã tính toán lượng nước cần thiết cho cây. Biến thiên nhiệt độ sẽ làm sai lệch tất cả tính toán ban đầu.

Đối lưu không khí kém

Chúng tôi gặp rất nhiều trường hợp như thế này, ban đầu vườn của một gia chủ khá là thưa thớt vì là khu biệt thự mới xây nên cây trồng chưa nhiều, chỉ có những cây thân gỗ to đánh từ vườn ươm về và thảm cỏ nhật. Khi tưới dùng vòi phun tay tưới rất đẫm nước tràn ngập vườn. Tất nhiên là vẫn không vấn đề gì cho đến khi chủ nhà mua thêm nhiều chậu cây, trồng thêm những cây leo bên ngoài tường rào bằng song sắt khiến đối lưu không khí trong vườn giảm rõ rệt. Chủ nhà yêu cầu chúng tôi lắp hệ thống tưới tự động nhưng vẫn thỉnh thoảng lấy vòi tay ra tưới cho gốc cây to. Hậu quả là những chậu cây gần những gốc cây to đều bị thối rễ và rụng lá. Bài học – khi đối lưu kém đi thì tưới cây cũng phải cắt giảm.

Trồng cây quá sâu trong đất

Rất nhiều giống cây trồng từ thân, rễ và cành theo phương pháp giâm cành. Không phải cây nào cũng có thể đâm rễ từ chồi nếu bị chôn quá sâu. Có nhiều nguyên nhân, tầng đất phía dưới thường thiếu oxi, đất quá cứng để rễ đâm và nguyên nhân cao nhất là dinh dưỡng ở tầng đất dưới thường kém hơn lớp bề mặt nên cây không thể bén rễ. Chồi không thể bén rễ sẽ bị bệnh thối rễ tấn công và lây lan từ đây.

Tưới nước trong thời kì cây sinh trưởng chậm

Thâm chí là cây ngủ đông. Cây cũng có chu kì sinh học theo mùa, điển hình là những cây có nguồn gốc từ nơi có khí hậu 4 mùa rõ rệt. Mùa đông là khoảng thời gian đại đa số thực vật trao đổi chất chậm nhất trong năm. Tưới nước trong thời gian này có thể sẽ ảnh hưởng tới sức khỏe của cây. Kinh nghiệm – Hãy thật thông thái và hiểu biết về cây mà bạn định trồng.

Một vài yếu tố khách quan khác làm rễ cây bị nhiễm bệnh

Dùng chung các loại dụng cụ bị nhiễm nấm và vi khuẩn gây bệnh. Nếu bạn đang sử dụng dụng cụ để xử lý một chậu cây bị nhiễm bệnh nào đó mà lại tiếp tục sử dụng ở chậu cây khỏe mạnh. Mầm bệnh lây lan sẽ tiếp tục gây bệnh ở chậu cây mới. Đây là điều không dễ giải quyết vì không ai xài riêng một cái bay xúc đất hay kìm tỉa cho từng chậu cây. Bạn hãy phát hiện sớm những biểu hiện của bệnh trong lúc chăm sóc cây để khử trùng ngay những dụng cụ làm vườn.

Mua phải chậu cây đã bị nhiễm bệnh. Đây có lẽ là sự cố xui xẻo cho cả người bán lẫn người mua. Bệnh thối rễ thường lây lan một cách từ từ và thường là quá muộn cho những người trồng cây và mua cây phát hiện ra. Kết hợp với việc dùng chung dụng cụ cho các chậu cây, bệnh lây lan mất kiểm soát cho cả khu vườn. Bạn nên chọn những nhà vườn uy tín để có bảo hành và nhận sự trợ giúp nếu cần. Nếu chẳng may, hãy cách ly chậu bị bệnh ngay ra khỏi khu vườn.

Sức đề kháng của cây giảm. Cây vốn dĩ chống chịu được ngập úng ở mức độ khác nhau tùy vào giống loài. Sức đề kháng có thể giảm do thiếu dinh dưỡng, tổn thương vật lý, cường độ sáng không phù hợp. Trong mọi trường hợp, vi khuẩn sẽ tấn công dễ dàng khi cây bị yếu. Giữ cây trong trạng thái khỏe mạnh thì bạn có thể phát hiện bệnh sớm hơn nếu có một vài biểu hiện bất thường

Biểu hiện của bệnh thối rễ.

Thật không may là những biểu hiện ban đầu bên ngoài thường không mấy rõ ràng và hay nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Biểu hiện rõ ràng nhất của bệnh lại không diễn ra trước mắt chúng ta.

Giai đoạn đầu của bệnh thối rễ - Cây trong tình trạng khỏe mạnh đột nhiên có biểu hiện lạ như lá bị vàng. Nếu bạn chăm bón dinh dưỡng đầy đủ thì khả năng bộ rễ có vấn đề, hãy kiểm tra. Lá cây bị quăn lại vào ban ngày nhưng phục hồi lại vào ban đêm là dấu hiệu cây sắp bị bệnh do đất ngâm quá nhiều nước.

Giai đoạn báo động – chồi cây rộp lên và nhũn ra, lá cây úa tàn từ cuống. Vì cây bị thối mục từ chân lên ngọn, cây có những biểu hiện này ở những bộ phận bên dưới trước. Tuy nhiên, không phải toàn bộ rễ đều bị bệnh, nhưng sớm muộn gì bệnh sẽ lây lan sang hết bộ rễ nếu không ngăn chặn kịp thời.

Nếu bạn nghi ngờ cây bị thối rễ lúc này, hãy cẩn thận cào nhẹ lớp đất trên cùng để kiểm tra rễ. Rễ khỏe mạnh sẽ có màu trắng ngà hoặc đục. Khi bị bệnh sẽ có màu nâu và từ từ chuyển thành màu đen. Thân rễ khi có biểu hiện từ nâu chuyển đen dễ dàng bị tróc lớp thân ngoài để lộ các mô rễ bên trong.

Hình: Rễ khỏe mạnh (trái) và rễ bị bệnh (phải)

Mùi hôi của những phần thân rễ bị hỏng sẽ khá dễ để nhận biết do vi khuẩn và nấm đang tấn công tiêu hóa bộ rễ sinh ra khí metan và hydro sunfua. Rễ khỏe mạnh không có mùi trừ một số cây hương liệu đặc biệt và khi cào nhẹ bạn chỉ ngửi thấy mùi của đất trồng.

Giai đoạn cuối – bệnh biến toàn bộ rễ thành mùn, các bộ phận của cây chết dần. Bạn sẽ phải loại bỏ chậu cây này. Hãy cách ly ngay với khu vườn và tìm cách xử lý chậu cây này một cách an toàn và vệ sinh nhất

Cách xử lý bệnh thối rễ

Thay toàn bộ đất cho cây. Rửa sạch toàn bộ đất bám vào rễ. Dùng kìm cắt toàn bộ rễ bị hỏng (nên khử trùng dụng cụ trước và sau khi làm). Đoạn rễ khỏe mạnh thì phải xử dụng thuốc kháng nấm phun lên để loại bỏ mầm bệnh. Sau đó hãy đổi chậu sử dụng đất sạch, thoát nước tốt và tránh tưới quá nhiều. Tránh đưa ra ngoài nắng gắt khi trong quá trình xử lý và sau khí đổi chậu vì cây đang yếu. Tạm thời không sử dụng phân bón để tránh rễ cây bị đốt cháy trong giai đoạn này.

Cắt toàn bộ cành và lá bị héo. Thậm chí bạn phải cắt thêm những tán lá vẫn còn khỏe mạnh nếu nhiều phần rễ hỏng và sắp hỏng bị loại bỏ. Hãy cân bằng lại số lượng lá vì bộ rễ chỉ có khả năng nuôi dưỡng được ít hơn. Tưới nước cũng phải bị cắt giảm do rễ bây giờ ít hơn. Bạn nên áp dụng hình tưới tưới nhỏ giọt chậm để nước có thời gian thẩm thấu xuống phía dưới chậu, tránh tưới ồ ạt gây nên các điểm úng cục bộ trong đất. 

Sau khoảng 2 tuần, hãy sử dụng phân vi sinh để tái tạo hệ vi khuẩn có lợi trong đất. Sử dụng phân tan chậm thay vì phân bón thông thường.

Sử dụng máy đo độ ẩm đất để chắc chắn rằng đất có độ ẩm vừa phải không bị úng ngập.

Sử dụng bột vỏ quế và thảo quả như chế phẩm sinh học có thể phòng chống được mầm bệnh gây thối rễ do nấm gây ra. Tránh lạm dụng thuốc kháng nấm vì thuốc làm hại vi sinh vật trong đất nên vô hình chung lại dễ làm cây bị thối rễ hơn.